Godišnjak istorijskog društva Bač-Bodroške Županije
Istorijsko društvo Bač-bodroške županije
Prve inicijative za formiranje Istorijskog društva javljaju se tokom 1880. godine zalaganjem Edena Dudaša, Đerđa Radiča, Ištvana Ivanjija, Friđeš Štelcera, Tivadara Varošija, Đule Dekera, Ištvana Lajoša Molnara, Vilmoša Donosloviča, Ede Margalića, Endre Šmausa, Bele Šandora i Ferenca Cirfusa.
Odluka o formiranju Istorijskog društva u Somboru, koje bi imalo zadatak da na osnovu dokumenata obelodani prošlost Sombora i Bačko-bodroške županije, donesena je 22. avgusta 1882. godine. Somborska Bačka je 29. avgusta 1882. godine objavila poziv za formiranje Istorijskog društva Bač-bodroške županije zarad višestruke koristi, koji je potpisao Ede Margalić, potonji sekretar Društva.
Naredne godine, 11. maja, pred prisutna 202 člana, održana je Osnivačka skupština Istorijskog društva Bač-bodroške županije sa sedištem u Somboru. Skupštinom je predsedavao Endre Šmaus, tadašnji podžupan. Na istoj skupštini usvojen je nacrt pravila Društva koje je izradio profesor Ede Margalić, i izabrano rukovodstvo.
Ministarstvo Unutrašnjih dela, odlukom od 21. marta 1884. godine, potvrdilo je predložena pravila od strane Društva.
Cilj Društva je bio da radi na prikupljanju i sređivanju starina putem iskopavanja, poklona ili kupovinom za potrebe Muzeja u osnivanju. Planirane su sledeće muzejske zbirke: numizmatička i zbirka medalja; arheološka zbirka; zbirka dokumenata, pečata i grbova; zbirka štampanih knjiga, rukopisa i monografija; zbirka rasprava i geografskih karata koje se odnose na istoriju Županije; zbirku listova, letaka i drugih štampanih stvari. Na postavljanju zbirke radili su Janoš Šverer i Gabor Grosšmid.
Za predsednika Društva je izabran Endre Šmaus, podžupan, za potpredsednika Ištvan Ivanji, za prvog sekretara Ede Margalić, za drugog sekretara Tivadar Varoši, za blagajnika Šimon Šiler, za advokata Laslo Kozma, a za čuvara zbirke Đula Biber.
Na Skupštini su između ostalih prisustvovali i Ferenc Cirfus, Karolj Martonfi, Janoš Mihalji, Petar Stojković, Đerđ Radič, Vilmoš Donoslovič, Đula Molnar iz Sombora, Imre Balaž, Karol Sibenburger iz Subotice, Đerđ Balog iz Bača, Ištvan Runai iz Prigrevice, Eden Dudaš iz Pačira, Tamaš Fridrih iz Ade, Antal Hip iz Palanke, Gabor Tormaši iz Gakova, Đerđ Kanuricki iz Budimpešte i mnogi drugi.
Prvi put su muzejske prostorije Društva otvorene za građanstvo prvih godina dvadesetog veka za vreme predsednikovanja Lasla Kozme. Tada se raspolagalo sa 1068 etnografskih i 9970 arheoloških predmeta i medalja, 816 knjiga i 84 umetnička i pijetetna primerka.
Istorijsko društvo je aktivno radilo sve do 1916. godine, kada je njegov najsavesniji i najzaslužniji član Kalman Gubica umro. U narednom periodu se tadašnji sekretar Karolj Trenčenji, u to vreme profesor Trgovačke akademije, bavio samo društvenom administarcijom dok stručnog rada više nije bilo.
Ede Margalić, tada već umirovljeni profesor Univerziteta, na molbu Sime Tepavice, Julija Brajera i Đorđa Antića, 25. aprila 1936. godine, saziva Skupštinu radi osnivanja novog Istorijskog društva, koje bi bilo pravni naslednik razrešenog Društva. Skupština je održana, i novo Društvo je osnovano pod imenom Istorijsko društvo u Somboru. Za predsednika Društva je izabran Radivoj Simonović.
Prva sveska Godišnjaka Istorijskog društva Bač-bodroške županije iz štampe je izašla 5. februara 1885. godine.
Bačko-bodroška županija
Istorijsko društvo
Letopis
Sastavio
Dr Ede Margalić
sekretar udruženja
I. godište I. sveska
Sombor
Štamparija Nandora Bitermana
1885
Godišnjak je izlazio sve do 1918. godine, i za to vreme je izdato 120 svezaka. Štampane su četiri sveske godišnje, koje su bile dragocen izvor radova i podataka o istorijskoj prošlosti Bačko-bodroške županije. Za vreme izlaženja Godišnjak je okupljao brojne saradnike među kojima treba istaći:
Gabor Grosšmid; rođen je 1813. godine. Nakon završetka studija prava došao je u Sombor na mesto županijskog beležnika. Jedan je od osnivača Istorijskog društva Bačko-bodroške županije. U svojoj 74. godini postao je i njegov sekretar, a nekoliko godina bio je i urednik Godišnjaka u kome je i sam objavljivao priloge iz istorije. Formirao je Zbirku medalja, a sa Janošem Švererom radio je na formiranju muzeja.
Đerđ Radič; rođen je 1846. godine u Subotici. Posle završenih studija u Pešti radio je kao profesor u Subotici. U Sombor je došao 1873. godine na mesto direktora Državne velike gimnazije. Bavio se navinarstvom i književnim radom, i bio urednik nedeljnog lista Bácska (Bačka). Jedan je od osnivača Istorijskog društva.
Vilmoš Donoslovič; rođen je 1859. godine u Svetozar Miletiću. Višu gimnaziju je završio u Somboru. Još kao student vršio je arheološka istraživanja u okolini Sombora. Radio je kao urednik u listovima Naše kolo, Zombor és vidéke (Sombor i okolina), Új Bácska (Bačka) i Bácsmegyei függetlenség (Bačkožupanijska nezaavisnost).
Đula Dudaš; rođen je u Senti 1861. godine. Nakon završenog Filozofskog fakulteta došao je u Sombor gde je radio kao profesor Trgovačke škole, a potom i kao školski nadzornik. Bavio se proučavanjem zavičajne istorije i arheologije. Bio je član Istorijskog društva, a pošto se odlikovao visokom stručnošću bio je jedan od najznačajnijih saradnika Godišnjaka. Kao jedini profesionalni istoričar u Društvu i svoje teze je naučno dokazivao.
Kalman Gubica; rođen je u Somboru 1870. godine gde završava i Učiteljsku školu. Sistematski se bavio iskopavanjem arheoloških predmeta i prikupljanjem etnoloških, numizmatičkih i drugih predmeta. Kao istraživač-amater, doprineo je kompletiranju arheološkog i etnografskog blaga Somborskog muzeja. Kao kustos Muzeja u Somboru objavio je više stručnih radova.
Imre Fraj; rođen je u Somboru 1885. godine. U Somboru je završio gimanizju, a u Klužu, prava. Kada se vratio u Sombor radio je kao sudija. Ceo život posvetio je prikupljanju numizmatičkih, arheoloških i istorijskih predmeta predmeta i vršio njihovu idetifikaciju i njihovo sistematsko stručno sređivanje. Rezultate istraživanja je objavljivao u stručnoj literautri i na stranicama Godišnjaka. Izabran je za prvog dobrotvora Društva.
Ede Margalić; rođen je u Zagrebu 1849. godine. Studije je završio u Pešti i na Sorboni. Kao profesor je radio u Baji, Pešti i Somboru. Kasnije je postavljen za nadzornika svih srpskih škola na jugu Ugarske. Jedan je od osnivača Istorijskog društva u Somboru i osnivač i urednik njegovog Godišnjaka. Obnovom rada Istorijskog društva, 25. aprila 1936. godine, izabran je za njegovog doživotnog počasnog predsednika.
